شرایط انحلال و تصفیه امور شرکت های تجاری

^{موارد انحلال شرکت های سهامی} 

شرکت سهامی، شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آنهاست.

^{انحلال قهری}

هرگاه شرکت سهامی ورشکسته شود و حکم ورشکستگی اش صادر گردد، منحل می شود. این مورد تنها موردی است که در آن برای انحلال شرکت، حکم دادگاه ضرورت ندارد و همین که حکم ورشکستگی شرکت صادر شود، منحل شده و باید طبق مقررات راجع به ورشکستگی، تصفیه شود.

^{انحلال به تصمیم مجمع عمومی}

مجمع عمومی فوق العاده یکی از ارکان شرکت سهامی است و صلاحیتش در مورد تغییر مواد اساسنامه، تغییر در سرمایه شرکت و انحلال شرکت قبل از موعد می باشد. مطابق بند 4 لایحه قانونی 1347، هر زمان که مجمع عمومی فوق العاده اراده کند می تواند به تشخیص خود و به هر علت قبل از موعد، شرکت را منحل کند. این تصمیم مجمع عمومی نیاز به توجیح ندارد، البته این تصمیم زمانی اعتبار دارد که در جلسه رسمی و با اکثریت دو سوم آرا حاضر در جلسه اتخاذ شود.

^{انحلال به حکم دادگاه}

موارد انحلال شرکت سهامی به حکم دادگاه شامل این موارد است:
وقتی که شرکت موضوعی را که برای آن تشکیل شده است انجام داده یا انجام آن غیر ممکن شده باشد.
در صورتی که مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام جهت اعلام انحلال شرکت در خصوص ورد بالا و زمانی که شرکت برای مدت معین تشکیل گردیده و آن مدت منقضی شده باشد، تشکیل نشود و یا رای ‌به انحلال شرکت ندهد.

^{موارد انحلال شرکت های تضامنی}

شرکت تضامنی شرکتی است که تحت اسم مخصوصی برای انجام امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می شود. انحلال شرکت های تضامنی شامل موارد زیر می باشد:

1- منتفی شدن تعداد شرکا
2- انقضای مدت شرکت
3- انتفای موضوع شرکت
4- ورشکستگی شرکت
5- بطلان قرارداد شرکت
6- تصمیم تمامی شرکا
7- ورشکستگی یکی از شرکا
8- انحلال شرکت به درخواست یکی از شرکا در صورتی که انحلال به قصد شرر زدن به شرکا یا اشخاص دیگر نباشد و اساسنامه نیز شرکا را از حق فسخ محروم نکرده باشد.
9- محجوریت یکی از شرکا
10- فوت شریک مگر اینکه شرکای باقی مانده و قائم مقام متوفی به بقای شرکت رضایت دهند.

• انحلال شرکت تضامنی برابر با بند ج ماده 286 قانون تجارت در صورتی ممکن است که یکی از شرکا به دلایلی انحلال شرکت را از دادگاه تقاضا نماید و دادگاه آن دلایل را موجه و حکم به انحلال بدهد. لازم به ذکر است که اگر دلایل انحلال، منحصراً مربوط به شریک یا شرکای معین باشد دادگاه می تواند به تقاضای سایر شرکا به جای انحلال، حکم به اخراج آن شریک یا شرکا معین را بدهد

^{موارد انحلال شرکت با مسئولیت محدود}

شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجارتی تشکیل شده و هر یک از شرکاء بدون اینکه سرمایه به سهام یا قطعات سهام تقسیم شده باشد فقط تا میزان سرمایه خود در شرکت مسئول قروض و تعهدات شرکت هستند. دلایل انحلال شرکت با مسئولیت محدود شامل موارد زیر است:

1- انجام موضوع شرکت
2- انقضاء مدت
3- تصمیم همه شرکا
4- منتفی شدن تعداد شرکا
5- ورشکستگی شرکت
6- در صورت تصمیم عده ای از شرکا که میزان سهم آن ها بیش از نصف سرمایه شرکت باشد
7- در صورتی که به واسطه ضررهای وارده به شرکت نصف سرمایه شرکت از بین برود و یکی از شرکا تقاضای انحلال بکند و دادگاه نیز دلایل او را موجه بداند. سایر شرکا نیز حاضر نباشند سهمی را که در صورت انحلال به او تعلق می گیرد بپردازند و او را از شرکت خارج کنند.

^{تصفیه شرکت های تجاری}

یکی از آثار انحلال شرکت های تجاری تصفیه می باشد. تصفیه عبارت است از خاتمه دادن به کارهای جاری شرکت، اجرای تعهدات شرکت، وصول مطالبات شرکت، انجام معاملات جدید در صورتی که برای اجرای تعهدات شرکت لازم باشد.

شرکت سهامی در طول تصفیه شخصیت حقوقی خود را حفظ می کند. البته باید توجه داشت که طبق ماده 208 لایحه بقای شخصیت حقوقی شرکت در راستای انجام اموری است که برای تصفیه شرکت لازم است.

تقسیم دارایی شرکت میان شرکا ممکن است در حین تصفیه شروع شده باشد. طبق ماده 223 لایحه آن قسمت از دارایی نقدی شرکت که در مدت تصفیه مورد احتیاج نیست، بین شرکا به نسبت سهام تقسیم می شود.

البته باید گفت در اصل، تقسیم دارایی پس از ختم تصفیه و انجام تعهدات و پرداخت تمام بدهی های شرکت انجام می گیرد چرا که میزان سهم هریک از شرکا در آن زمان به صورت قطعی مشخص می شود .

در صورتی که پس از پایان تصفیه، دارایی باقی مانده شرکت بیش از سهم هریک از شرکا باشد، مقدار مازاد بر سهم شرکا، طبق اساسنامه و در جایی که اساسنامه چیزی راجع به این مطلب نیاورده، به نسبت میزان سهامشان بین آنها تقسیم می شود.

ماده 225 لایحه نیز ترتیباتی را درمورد تقسیم دارایی پیش بینی کرده و تخلف از آن به استناد ماده 226 لایحه موجب مسئولیت مدیران تصفیه در مقابل طلبکارانی خواهد بود که طلبشان را دریافت نکرده اند.

در ماده 225 آمده است: تقسیم دارایی شرکت بین صاحبان سهام خواه در مدت تصفیه و خواه پس از آن ممکن نیست مگر آنکه شروع تصفیه قبلا سه مرتبه و هر مرتبه به فاصله یک ماه در روزنامه رسمی و روزنامه کثیر الانتشاری که آگهی های مربوط به شرکت در آن درج می گردد، آگهی شده و لااقل شش ماه از تاریخ انتشار اولین آگهی گذشته باشد.

پس از انحلال شرکت تضامنی و  شرکت با مسئولیت محدود، اموال شرکت بایستی میان شرکا تقسیم شود .اما چون خود شرکت قبل از انحلال معامالتی انجام داده و طلبکارانی دارد، باید قبل از تقسیم اموال بین شرکا، طلب آنان پرداخت گردد. به همین جهت قانون، تصفیه را مقدم بر تقسیم اموال قرار داده است.

در شرکت تضامنی تقسیم دارایی شرکت میان شرکا پس از پرداخت بدهی های شرکت صورت می گیرد. از تاریخ تقسیم اموال، طلبکاران شرکت دیگر حقی نسبت به شرکت ندارند چرا که از تاریخ تقسیم، شرکت نیز از بین می رود و طلبکاران تنها می توانند به شرکا که مسئولیتشان تضامنی است رجوع کنند.

قانون تجارت مهلتی پنج ساله معین کرده تا طلبکاران بتوانند علیه شرکا یا وراث آن ها راجع به معاملات شرکت اقامه دعوا کنند. ابتدای این مهلت پنج ساله روزی است که انحلال شرکت در اداره ثبت، به ثبت رسیده و در مجله رسمی اعلام شده باشد.

کسی که امر تصفیه بر عهده اوست، مدیر تصفیه نام دارد.

در شرکت با مسئولیت محدود امر تصفیه بر عهده مدیران شرکت است، مگر اساسنامه شرکت ترتیب دیگری مشخص کرده باشد.

طبق ماده 207 قانون تجارت وظیفه مدیران تصفیه خاتمه دادن به کارهای جاری شرکت و اجرای تعهدات و وصول مطالبات و تقسیم دارایی شرکت است.

در اجرای این وظایف، مدیران تصفیه می توانند در صورت نیاز معاملات جدیدی برای شرکت انجام دهند. همچنین مدیران تصفیه حق دارند از طرف شرکت اقامه دعوی نموده و دعاوی مربوط به شرکت را با اجازه مجمع عمومی یا اساسنامه، به صلح خاتمه دهند و یا به داوری ارجاع دهند.

لازم به ذکر است که مسئولیت مدنی مدیران تصفیه در اثر ارتکاب تقصیر تابع اصول کلی حقوق مدنی می باشد و چنانچه در اثر تقصیر مدیران تصفیه به سهامدار، شخص ثالث، ذینفع یا شرکت مستقیماً خسارتی وارد گردد زیان دیده برای اخذ خسارت باید تقصیر فاعل زیان و رابطه سببت بین فعل زیان آور و ضرر وارده را اثبات نماید.

در خصوص مسئولیت جزایی مدیران تصفیه، ماده 268 قانون تجارت مقرر می دارد مدیر یا مدیران تصفیه هر شرکت سهامی که عالماً مرتکب جرائم زیر بشوند به حبس تادیبی از دو ماه تا شش ماه یا به جزای نقدی از‌ بیست هزار تا دویست هزار ریال یا به هر دو مجازات محکوم خواهد شد:

۱ - در صورتی که ظرف یک ماه پس از انتخاب تصمیم راجع به انحلال شرکت و نام و نشانی خود را به مرجع ثبت شرکت‌ها اعلام نکنند.
۲ - در صورتی که تا شش ماه پس از شروع به امر تصفیه مجمع عمومی عادی صاحبان سهام شرکت را دعوت نکرده وضعیت اموال و مطالبات و‌قروض شرکت و نحوه تصفیه امور شرکت و مدتی را که جهت پایان دادن به امر تصفیه لازم می‌داند به اطلاع مجمع عمومی نرسانند.
۳ - در صورتی که قبل از خاتمه امر تصفیه همه‌ساله مجمع عمومی عادی صاحبان سهام شرکت را با رعایت شرایط و تشریفاتی که در این قانون‌اساسنامه شرکت پیش‌بینی شده است دعوت نکرده صورت دارایی منقول و غیر منقول و ترازنامه و حساب سود و زیان عملیات خود را به ضمیمه‌گزارشی حاکی از اعمالی که تا آن موقع انجام داده‌اند به مجمع مذکور تسلیم نکنند.
۴ - در صورتی که در خاتمه دوره تصدی خود بدون آن که تمدید مدت ماموریت خود را خواستار شوند به عملیات خود ادامه دهند.
۵ - در صورتی که ظرف یک ماه پس از ختم تصفیه مراتب را به مرجع ثبت شرکت‌ها اعلام ننمایند.
۶ - در صورتی که پس از اعلام ختم تصفیه وجوهی را که باقیمانده است در حساب مخصوصی در یکی از بانک‌های ایرانی تودیع ننمایند و‌صورت اسامی بستانکاران و صاحبان سهامی را که حقوق خود را استیفاء نکرده‌اند به آن بانک تسلیم نکرده مراتب را طی آگهی ختم تصفیه به اطلاع‌اشخاص ذینفع نرسانند.