تعریف، انواع و مجازات کلاهبرداری

^{تعریف کلاهبرداری} 

بی تردید مهم ترین عنوان مجرمانه و جرم مالی یا جرم علیه اموال می توان به کلاهبرداری اشاره نمود. کلاهبرداری جرمی است که در آن  فرد با توسل به وسایل متقلبانه، طرف مقابل خود را فریب داده و به این وسیله مال دیگری را حتی با رضایت و همراهی وی برده و البته شرط آن، منفعت مالی خود کلاهبردار یا شخص دیگری از این جریان است. بنابراین افراد با رضایت، مال خود را تقدیم کلاهبردار می کنند. باید توجه داشت که صرف گفتن یک دروغ ساده فریب مورد نظر برای تحقق جرم کلاهبرداری نیست و باید در عملیات انجام شده حتماً تقلبی به کار رفته باشد و طرف مقابل را اغفال نماید. پس در کلاهبرداری بر خلاف سرقت، بردن مال غیر کفایت نمی کند بلکه لازم است که حتماً توسل به وسایل متقلبانه صورت گرفته باشه و فرد مقابل در نتیجه آن، فریب خورده و اغفال شود و نهایتاً در اثر این فریب خوردگی، مال خود را در اختیار کلاهبردار قرار دهد.

کلاهبرداری از جرایم پیچیده است زیرا تقلب و استفاده از وسایل متقلبانه می تواند مصداق های بی شماری داشته باشد که در دنیای امروز با وجود وسایل ارتباط جمعی بی شمار و گوناگون، راه های بسیاری که هر روزه به آنها اضافه می شود و جهت انجام جرم کلاهبرداری می تواند مورد استفاده قرار گیرد. مجازات جرم کلاهبرداری حبس و جزای نقدی معادل مال برده شد، و بازگردان مال برده شده به همراه ضرر و زیان های وارده به صاحب مال است.

در سیستم حقوقی ما کلاهبرداری از جمله جرایم تعزیری است؛ به این معنا که شریعت اسلام مورد استنباط فقهای شیعه آن را مذموم و ممنوع دانسته ولی مجازاتی برای آن وضع ننموده که طبیعتاً مجلس قانونگذاری میزان مجازات را با توجه به درجه بازدارندگی تعیین نموده و  البته در طول دوران قانونگذاری آن را اصلاح نیز نموده است.

^{جرایمی که در حکم کلاهبرداری هستند}

گاهی اوقات به جهت شباهت یا به صلاحدید قانونگذار برای مقابله با اقداماتی ، قانونگذار اقدام به جرم انگاری آن عمل می نماید و بدون اینکه شباهت و تطابق تامی بین آن عمل با کلاهبرداری وجود داشته باشد صرفاً در جهت تحت تاثیر قراردادن جامعه  و به قصد بازدارندگی مجازاتی که برای کلاهبرداری وجود دارد را برای آن عمل مجرمانه در نظر می گیرد .در چنین فرضی اصطلاحاً گفته می شود که آن جرم در حکم کلاهبرداری است.

از جمله جرایمی که در حکم کلاهبرداری هستند و مجازات جرم کلاهبرداری را در پی دارند؛ عبارتند از:

_{^{1- تبانی اشخاص برای بردن مال غیر}} 

گاهی متهم برای جرم دیگری به مجازات کلاهبرداری محکوم می شود و آن زمانی است که اشخاص با اقامه دعوی صوری علیه یکدیگر که بر اثر تبانی بین آنها و به قصد بردن مال متعلق به دیگری صورت می دهند که مطابق ماده 1 قانون مجازات اشخاصی که برای بردن مال فیر تبانی می نمایند مصوب 1307 به مجازات کلاهبرداری محکوم می شوند.

همچنین اشخاصی که به عنوان ثالث در دعوایی وارد شده یا به عنوان ثالث بر حکمی اعتراض کرده یا بر محکوم به حکمی مستقیماً اقامه دعوا نمایند و این اقدام آنها ناشی از تبانی با یکی از اصحاب دعوی برای بردن مال یا تضییع حق طرف دیگر دعوی باشد به مجازات کلاهبرداری محکوم می شوند.

^{_{2- معرفی مال غیر به عنوان مال خود و انجام عملیات اجرایی نسبت به آن}}

گاهی فرد با فریب اجرای احکام یا دایره اجرای ثبت مال شخص دیگر را به عنوان مال خود معرفی نموده و با توقیف و اجرای حکم از محل آن منجر به ورود آسیب به صاحب مال می شود که عمل این شخص در حکم کلاهبرداری دانسته شده و برای وی مجازات کلاهبرداری در نظر گرفته می شود.

باید توجه داشت که این امکان فقط در مورد اموال منقول که نیاز به ثبت نداشته و مالکیت ان هم واجد تشریفاتیی نیست صدق می نماید و الا در خصوص اموال غیر منقولی و اموالی منقولی مانند خودرو، شرط توقیف و اجرای حکم استعلام مالکیت است.

_{^{3- خرید و فروش جواز صادرات ، واردات و موافقت اصولی}}

به موجب ماده 2 قانون مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری "هركس به نحوي از انحا امتيازاتي را كه به اشخاص خاص به جهت داشتن شرايط مخصوص تفويض مي‌گردد نظير جواز صادرات و واردات‌و آنچه عرفا  موافقت اصولي گفته مي‌شود در معرض خريد و فروش قرار دهد و يا از آن سوء استفاده نمايد و يا در توزيع كالاهايي كه مقرر بوده طبق ‌ضوابطي توزيع نمايد مرتكب تقلب شود و يا به طور كلي مالي يا وجهي تحصيل كند كه طريق تحصيل آن فاقد مشروعيت قانوني بوده است مجرم‌محسوب و علاوه بر رد اصل مال به مجازات سه ماه تا دو سال حبس و يا جريمه نقدي معادل دو برابر مال به دست آمده محكوم خواهد خواهد شد."

_{^{4- تقاضای ثبت ملک توسط امین.}}

 _{^{5- تقاضای ثبت ملک توسط وارث با علم به انتقال ملک توسط مورث یا سلب مالکیت او.}}

^{_{6- اظهارات خلاف واقع موسسین و مدیران شرکت های با مسئولیت محدود، تضامنی و نسبی}}

در صورتی که موسس و یا مدیران شرکت های تجاری اظهارات خلاف واقع در مورد پرداخت تمام سهم الشرکه غیرنقدی در اوراق و اسناد لازم برای ثبت شرکت داشته باشند این عمل در حکم کلاهبرداری محسوب شده و مشمول مجازات جرم کلاهبرداری خواهد بود.

_{^{7- تقویم متقلبانه سهم الشرکه غیرنقدی به مبلغ بیش از قیمت واقعی.}}

8- تقسیم منافع موهوم با نبودن صورت دارایی یا به استناد صورت دارایی بین شرکا به وسیله مدیران.

9- به مصرف رساندن ارز دولتی به مصرفی غیر از خرید کالا.

10- فروختن ارز دولتی در بازار سیاه یا آزاد.

11- جعل عنوان نمایندگی بیمه.

12- انتقال گیرنده مال غیر، مشروط بر اینکه بر ملک غیر بودن در هنگام معامله آگاه باشد در حکم کلاهبردار است.

13- خیانت یا تبانی متصرف برای ثبت ملک به نام دیگری و یا متصرف قلمداد کردن خود.

14- خودداری از استرداد حق طرف مقابل.

15- کسی که طلب خود را به غیرمدیون انتقال دهد و بعد از انتقال آن را از مدیون سابق خود دریافت کرده یا انتقال دهد.

_{^{عناصر تشکیل دهنده کلاهبرداری}}

هر جرمی برای تحقق نیاز به وجود حداقل سه عنصر اساسی دارد که از آنها تحت عناصر سه گانه تحقق جرم یاد می شود.این عناصر عبارتند از :

_{^{1- عنصر قانونی}}

منظور از عنصر قانونی حکم قانونگذار است در جهت جرم انگاری عمل و نیز تعیین مجازات برای آن.در نتیجه اگر قانونگذار عملی را جرم دانسته باشد ولی برای آن مجازاتی تعیین نکرده باشد باید گفت این عنصر به طور کامل تحقق نیافته و ناگزیر باید حکم به عدم قابلیت مجازات داد.

عنصر قانونی جرم کلاهبرداری ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء ، اختلاس و کلاهبرداری است.

^{_{عنصر مادی}}

اصولاً برای تحقق یک جرم حتما باید یک عمل مثبت مادی وجود داشته باشد و قاعدتاً ترک فعل یا صرف تفکر بدون عمل و فعل مادی، نمی تواند عنصر تشکیل دهنده یک جرم باشد.گفته می شود که کلاهبرداری یک جرم مرکب است به این معنا که عنصر مادی آن از چند جزء تشکیل شده.این اجزاء عبارتند از : عملیات متقلبانه، فریب مخاطب، بردن مال.

_{^{عنصر معنوی}}

کسی که جرمی را مرتکب می شود هم باید بداند عملی که انجام می دهد جرم است و هم اینکه در لحظه وقوع قصد انجام آن را داشته باشد.به عبارت دیگر فرد در صورتی مجرم شناخته می شود که هم قصد انجام عمل غیر قانونی کلاهبرداری را داشته باشد و هم قصد حصول نتیجه و بردن اموال قربانی.

 ^{شرایط تحقق جرم کلاهبرداری}

1- وسایلی که کلاهبردار به کار برده است باید متقلبانه باشد.
2-  نتیجه‌ مورد نظر از ارتکاب جرم باید حاصل شده باشد چراکه کلاهبرداری از جمله جرایم مقید به نتیجه است. بنابراین برای تحقق جرم می باید مال مورد نظر توسل کلاهبردار تحصیل شده باشد
3- مجنی‌ علیه باید در نتیجه توسل به وسیله متقلبانه اغفال شود و فریب خورده باشد و در نتیجه این فریب، مال خود را در اختیار کلاهبردار قرار دهد. 
4- مال برده شده باید متعلق به غیر باشد
5- ارتکاب جرم با علم و آگاهی و اراده مرتکب صورت گیرد.

^{نکات مهم در مورد جرم کلاهبرداری}

• کلاهبرداری عبارت است از بردن مال دیگری از طریق توسل توأم با مسئولیت به وسایل متقلبانه (در کلاهبرداری رایانه ای موضوع بردن خدمات دیگری است).
• درخصوص کلاهبرداری علاوه بر قانون مجازات اسلامی قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری مصوب1367 نیز حکم است. در جرم کلاهبرداری علاوه بر مجازات، دادگاه به رد مال نیز حکم خواهد داد.
• شروع به کلاهبرداری نیز جرم است و مجازات آن حداق مجازات مقرر در همان مورد است.(تبصره 2 ماده ا قانون تشدید)

مطابق ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری در صورت وجود هر یک از این شرایط کلاهبرداری مشدد میشود :

1- اتخاذ عنوان یا سمت مجعول مأموریت از طرف سازمان ها و مؤسسات دولتی

2- استفاده از تبلیغ عامه از طریق وسایل ارتباط جمعی

3- مرتکب از کارکنان دولت یا وابسته به دولت باشد

^{مطالب مرتبط با کلاهبرداری :} 

1-  جرایم در حکم کلاهبرداری، جرایم شبیه کلاهبرداری

2- جرم تحصیل مال نامشروع وکیل کیفری

3- فروش مال غیر و کلاهبرداری دادگاه کیفری