حقوق متهم در قوانین کیفری

_{^{حقوق متهم در مرحله تحقیق، تعقیب و رسیدگی}}

_{^{حقوق متهم در مرحله تحت نظر}}

_{^{حق اطلاع از موضوع اتهام و دلایل آن (تفهیم اتهام)}} 

 مطابق ماده 46 قانون آیین دادرسی کیفری، چنانچه در جرائم مشهود، نگهداری متهم برای تکمیل تحقیقات ضروری باشد، ضابطان باید موضوع اتهام و ادله آن را بلافاصله و به طور کتبی به متهم ابلاغ و تفهیم کنند و مراتب را فوری برای اتخاذ تصمیم قانونی به اطلاع دادستان برسانند. در هر حال، ضابطان نمی‌توانند بیش از بیست و چهار ساعت متهم را تحت نظر قرار دهند. 

^{_{حق اطلاع متهم از حقوق قانونی خود}}

به موجب ماده 52 قانون آیین دادرسی کیفری هرگاه متهم تحت نظر قرار گرفت، ضابطان دادگستری مکلفند حقوق مندرج در این قانون در مورد شخص تحت نظر را به متهم تفهیم و به صورت مکتوب در اختیار وی قرار دهند و رسید دریافت و ضمیمه پرونده کنند.

_{^{حق اطلاع به نزدیکان}}

به موجب ماده 50 قانون آیین دادرسی کیفری شخص تحت نظر می‌تواند به وسیله تلفن یا هر وسیله ممکن، افراد خانواده یا آشنایان خود را از تحت نظر بودن آگاه کند و ضابطان نیز مکلفند مساعدت لازم را در این خصوص به عمل آورند، مگر آنکه بنا بر ضرورت تشخیص دهند که شخص تحت نظر نباید از چنین حقی استفاده کند. در این صورت باید مراتب را برای اخذ دستور مقتضی به اطلاع مقام قضائی برسانند.

_{^{حق معاینه پزشکی}} 

 به موجب ماده 51 قانون آیین دادرسی کیفری بنا به درخواست شخص تحت نظر یا یکی از بستگان نزدیک وی، یکی از پزشکان به تعیین دادستان از شخص تحت نظر معاینه به عمل می آورد. گواهی پزشک در پرونده ثبت و ضبط می ‌شود.

^{_{حق برخورداری از وکیل و اعلام آن}}

به موجب ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری با شروع تحت نظر قرار گرفتن، متهم می‌ تواند تقاضای حضور وکیل نماید. وکیل باید با رعایت و توجه به محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات، با شخص تحت نظر ملاقات نماید و وکیل می‌تواند در پایان ملاقات با متهم که نباید بیش از یک ساعت باشد ملاحظات کتبی خود را برای درج در پرونده ارائه دهد. 

_{^{حق سکوت و اعلام آن}} 

مطابق ماده 197 قانون آیین دادرسی کیفری متهم می‌تواند سکوت اختیار کند. در این صورت مراتب امتناع وی از دادن پاسخ یا امضای اظهارات، در صورتمجلس قید می‌شود.

^{_{حقوق متهم در مرحله تحقیقات  مقدماتی}}

تحقیقات مقدماتی، مجموعه اقدامات قانونی است که از سوی بازپرس یا دیگر مقامات قضائی، برای حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم انجام میشود. حقوق متهم در این مرحله شامل موارد زیر می باشد :

_{^{حق متهم مبنی بر عدم احضار یا جلب بدون دلیل کافی}}

به موجب ماده 168 قانون آیین دادرسی کیفری بازپرس نباید بدون دلیل کافی برای توجه اتهام، کسی را به عنوان متهم احضار و یا جلب کند. بنابراین، بازجویي که یکی از اقدامات حساس مرحله تحقيقات مقدماتی است، متوقف بر تحصيل و ارائە دلايل کافی مبنی بر توجه اتهام به متهم از سوی مقام تعقيب و شاکی خصوصی است. لازم به ذکر است تخلف از این امر موجب محکومیت انتظامی تا درجه چهار است.

_{^{حق متهم مبنی بر عدم اجبار و اکره و طرح سوالات تلقینی}}

بر اساس ماده 60 قانون آیین دادرسی کیفری در بازجویی ها اجبار یا اکراه متهم، استفاده از کلمات موهن، طرح سوالات تلقینی یا اغفال کننده و سوالات خارج از موضوع اتهام ممنوع است و اظهارات متهم در پاسخ به چنین سوالاتی و همچنین اظهاراتی که ناشی از اجبار یا اکراه است، معتبر نیست.

_{^{حق برخورداری از وکیل و اعلام آن}}

مطابق ماده 90 قانون آیین دادرسی کیفری متهم می‌تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد. این حق باید پیش از شروع تحقیق توسط بازپرس به متهم ابلاغ و تفهیم شود. چنانچه متهم احضار شود این حق در برگه احضاریه قید و به او ابلاغ می‌شود. 

_{^{تذکر به مواظبت از اظهارات، اعلام تخفیف در مجازات در صورت اقرار یا همکاری موثر متهم و منع پرسش های همراه با اغفال یا اکره یا اجبار متهم}}

ماده 195 قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می دارد بازپرس پیش از شروع به تحقیق باتوجه به حقوق متهم به وی اعلام می کند مراقب اظهارات خود باشد. سپس موضوع اتهام و ادله آن را به شکل صریح به او تفهیم می کند و به او اعلام می نماید که اقرار یا همکاری موثر وی می‌تواند موجبات تخفیف مجازات وی را در دادگاه فراهم سازد و آنگاه شروع به پرسش می کند. پرسشها باید مفید، روشن، مرتبط با اتهام و در محدوده آن باشد. پرسش تلقینی یا همراه با اغفال، اکراه و اجبار متهم ممنوع است.

_{^{اخذ آخرین دفاع از متهم}}

مطابق ماده 262 قانون آیین دادرسی کیفری بازپرس پس از پایان تحقیقات و در صورت وجود دلایل کافی بر وقوع جرم، به متهم یا وکیل وی اعلام می کند که برای برائت یا کشف حقیقت هر اظهاری دارد به عنوان آخرین دفاع بیان کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند یا مدرکی ابراز نماید که در کشف حقیقت یا برائت موثر باشد، بازپرس مکلف به رسیدگی است. لازم به ذکر است ماده 263 قانون مذکور مقرر می دارد در صورتی که متهم یا وکیل وی برای اخذ آخرین دفاع احضار شود و هیچ یک از آنان بدون اعلام عذر موجه، حضور نیابد، بدون اخذ آخرین دفاع، اتخاذ تصمیم می‌شود.

_{^{حقوق متهم در مرحله ی دادرسی}}

به طور کلي، در امر رسيدگي به اتهام، قاضی مؤظف به رعایت اصول دادرسی منصفانه می باشد. این اصول شامل اصل برائت، اصل بی طرفی قاضی و اصل علنی بودن دادرسی می باشد. ازجمله حقوق متهم در مرحله ی دادرسی شامل موارد زیر می باشد:

^{_{حق برخورداری از وکیل}}

به موجب ماده 346 قانون آیین دادرسی مدنی در تمام امور کیفری، طرفین می‌توانند وکیل یا وکلای مدافع خود را معرفی کنند. در صورت تعدد وکیل، حضور یکی از آنان برای تشکیل دادگاه و رسیدگی کافی است. تبصره: در غیر جرائم موضوع صلاحیت دادگاه کیفری یک، هر یک از طرفین می‌توانند حداکثر دو وکیل به دادگاه معرفی کنند.

_{^{اخذ آخرین دفاع از متهم}}

مطابق ماده 371 قانون آیین دادرسی کیفری قبل از ختم دادرسی، چنانچه شاکی یا مدعی خصوصی راجع به موضوع شکایت، مطلب جدیدی داشته باشد، استماع می‌شود و دادستان یا نماینده وی نیز می‌تواند عقیده خود را اظهار کند. دادگاه مکلف است پیش از اعلام ختم دادرسی، به متهم یا وکیل او اجازه دهد که آخرین دفاع خود را بیان کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع مطلبی اظهار کند که در کشف حقیقت موثر باشد، دادگاه مکلف به رسیدگی است.

^{_{سایر حقوق دفاعی متهم در مرحله دادرسی}}

1- قرائت کیفرخواست
2- اعطای فرصت و تسهيالت الزم به متهم جهت تمهيد دفاعيات
3- استفاده از معاضدت مترجم در صورت عدم آشنایی و فهم زباني که در دادگاه به آن تکلم می شود برای متهم. 
4- امکان احضار شهودی که می توانند به سود متهم شهادت دهند، به تقاضای متهم و تحت همان شرایطی که نسبت به احضار شهود عليه او اقدام گردیده است.
5- مورد پرسش قرار دادن مستقيم شهودی که عليه متهم شهادت مي دهند از سوی متهم یا وکيل مدافع او 
6- عدم امکان اجبار متهم به شهادت عليه خود
7- ممنوع بودن متهم به ادای سوگند
8- ممنوعيت تعقيب و محاکمۀ مجدد به مناسبت اتهام واحد
9- برابری امکانات متهم و دادستان یا شاکی در جریان محاکمه و دادرسی
10- حق مطالعە پرونده توسط متهم یا وکيل وی
11- حق اعتراض متهم به دادگاه بالاتر در صورت محکومیت