طبقات ارث - درجات ارث - سهم ورثه از ماترک
افرادی که با متوفی قرابت نسبی (مانند فرزند) یا قرابت سببی (مانند زوج یا زوجه) دارند، با توجه به درجه و قرابت (نزدیکی) در طبقات مختلفی قرار می گیرند که با توجه به طبقه و جایگاهشان میزان سهم الارث هر یک متفاوت خواهد بود.
کسانی که به موجب نسب (پیوند خونی) ارث می برند :
این افراد با توجه به درجه نزدیکیشان نسبت به متوفی در سه طبقه قرار می گیرند :
1) پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد
2) اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها
3) اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها
طبقه اول وراث :
طبقه اول وارث عبارتند از ؛ فرزندان، نوه ها، پدر و مادر
میزان سهم الارث پدر و مادر : همانطور که ملاحظه می شود از آنجا که پدر و مادر در طبقه اول قرار دارند در صورت فوت متوفی در هر صورت سهمی از ارث به جای مانده از فرزند خود که فوت شده خواهند برد اما میزان این سهم الارث در صورت وجود اشخاص دیگر که در طبقه اول و در کنار او قرار دارند متفاوت می شود.
اگر برای متوفی اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) از هر درجه که باشد موجود نباشد : هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می برد.
اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث (یک سوم) و پدر دو ثلث (یک سوم) می برد.اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشد موجود نباشد، اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند ولی مادر حاجب( شخصی از طبقات دیگر که میزان سهم ارث مادر را کمتر می کند ) داشته باشد، سدس (یک ششم) از ترکه متعلق به مادر است و بقیه مال پدر است.
حاجبان مادر در این فرض که با وجود آنها مادر از بردن بیش از سدس (یک ششم) ترکه محروم می شود به شرح ذیل هستند: ( لازم به ذکر است این حاجبان چون در طبقات بعدی هستند به دلیل وجود مادر و پدر ارثی نمی برند )
نکته : حاجب به کسی گفته میشود که با وجود او در یک طبقه، طبقه بعد، ارث نمیبرد.
در صورت وجود چهار شرط میزان سهم الارث مادر سدس ترکه خواهد بود و باقی آنچه می ماند سهم الارث پدر راتشکیل می دهد.
اولا : لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند.
ثانیا : پدر آنها زنده باشد.
ثالثا : از ارث ممنوع نباشند مگر به سبب قتل
رابعا : وراث یا خویشاوندان ابوینی ( پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند.
هرگاه متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد : در اینصورت ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث (دو سوم) محروم می شوند مگر در صورتی که پدر و مادر متوفی هر دو موجود باشند با یک دختر که فرض پدر و مادر ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود و فرض دختر نصف خواهد بود و چون در صورت تقسم ترکه چیزی اضافه خواهد ماند مابقی بینشان به نسبت فرضشان تقسیم می شود مگر اینکه مادر حاجب ( که خواهر و برادر متوفی هستند، لا اقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر که از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند و پدر آنها زنده بشد ) داشته باشد که در این صورت مادر از مابقی چیزی ارث نمی برد.
هر گاه متوفی اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) داشته باشد : در اینصورت هر گاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین (پدر و مادری) او موجود باشند با چند دختر فرض تمام دخترها دو ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود که بالسویه بین آنها تقسیم می شود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس (یک ششم) و مابقی بین تمام ورثه به نسبت فرض آنها تقسیم ی شود مگر اینکه مادر حاجب( که خو هر و برادر متوفی هستند، لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهرکه از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری)تنها باشند و پدر آنها زنده باشد )داشته باشد که در اینصورت مادر از مابقی چیزی به ارث نمی برد.
میزان سهم الارث اولاد :
اگر فرزند متوفی دختر باشد :
اگر دختر فرزند منحصر باشد به همراه پدر و مادر متوفی، نصف ترکه را خواهد برد و مابقی با توجه به میزان سهم الارث پدر یا مادر متوفی بین آنها تقسیم می شود.
اگر متوفی دو دختر یا بیش از دو دختر داشته باشد و فرزند پسری هم نداشته باشد دختران دو ثلث (دو سوم) ترکه را به ارث می برند و مابقی با توجه به میزان سهم الارث هر یک در آن طبقه بینشان تقسیم می شود.
اگر وراث متوفی فقط دختر یا دختران باشد بدون وجود وارثی در طبقه اول مثل پدر و مادر، تمام ترکه به دختر یا دختران می رسد.
اگر فرزند متوفی پسر باشد :
چنانچه پسر منحصر یا متعدد باشد به همراه پدر و متوفی چون همگی در طبق اول قرار دارند ارث می برند به اینصورت که سهم الارث پدر و مادر متوفی یک ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود و مابقی به قرابت به فرزند یا فرزندان پسر می رسد که به تساوی بین خودشان تقسیم می کنند.
چنانچه وراث متوفی در طبقه یک فقط پسر یا پسران او باشند و در طبقه اول وارث دیگری نداشته باشد تمام ترکه به پسر یا پسران می رسد
در صورتی که متوفی هم فرزند دختر و هم فرزند پسر به همراه پدر و مادر در طبقه اول داشته باشد، سهم الارث پدر و مادر به دلیل وجود فرزندان یک سوم ترکه خواهد بود. و مابقی بین فرزندان دختر و پسر متوفی تقسیم می شود به این صورت که فرزندان پسر وی دو برابر فرزندان دخترش ارث خواهند برد.
میزان سهم الارث اولاد اولاد ( نوه ):
آنچه مسلم است این است که اولاد اولاد (نوه) در طبقه اول قرار دارد ولی در صورتی ارث می برد که متوفی فرزندی نداشته باشد. در این صورت اولاد اولاد (نوه) قائم مقام اولاد می شود و با هر یک از ابوین (پدر و مادری) که زنده باشد ارث می برد.
اولاد (فرزند) پسر یعنی فرزندان پسر متوفی دو برابر اولاد فرزندان دختر متوفی ارث می برند. حتی اگر اولاد اولاد متوفی پسر باشد اگر به واسطه مادر با متوفی قرابت پیدا کرده نصف نوه ای که از پدر با متوفی قرابت پیدا کرده ارث خواهد برد. اما در میان خودشان وقتی به قائم مقامی از پدر و مادر خود ارث بردند، پسران قائم مقام دو برابر دختران قائم مقام ارث می برند.
طبقه دوم کسانی که ارث میبرند :
افراد این طبقه عبارتند از؛ خواهرها و بردارها و فرزندان آنها همچنین پدربزرگ و مادربزرگ.
تمام افرادی که در طبقه دوم قرار می گیرند در صورتی ارث می برند که برای متوفی در طبقه اول وارثی وجود نداشنه باشد زیرا در صورت وجود افرادی در طبقه اول ترکه بین آنها تقسیم شده و دیگر نوبت به افراد طبقه دوم نخواهد رسید.
نحوه ارث بردن پدربزرگ و مادربزرگ:
اگر پدر بزرگ و مادربزرگ تنها وراث متوفی باشند تمام ترکه را به ارث می برند.
اگر اجداد (پدربزرگها) و جدات (مادربزرگها) متعدد باشند در صوری که ابی (پدری) باشند ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) می برند و اگر همه امی (مادری) باشند بین آنها مساوی تقسیم می گردد.
اگر جد یا جده ابی (پدری) و جد یا جده امی (مادری) باهم باشند ثلث (یک سوم) ترکه به جد (پدر بزرگ) یا جده (مادربزرگ) امی (مادری) می رسد و در صورت تعدد اجداد امی آن ثلث (یک سوم) بین آنها بالسویه تقسیم می شود و دوثلث (یک سوم) دیگر به جد یا جده ابی می رسد و در صورت تعدد، حصه ذکور (آقایان) از آن دو ثلث دو برابر حصه اناث (خانم ها) خواهد بود.
هرگاه میت اجداد و کلاله ( خواهر و برادر ) با هم داشته باشد دو ثلث (یک سوم) ترکه به وراثی می رسد که از طرف پدر قرابت دارند و در تقسیم آن حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود و یک ثلث (یک سوم) به وراثی می رسد که از طرف مادر قرابت دارند و بین خود بالسویه تقسیم می نمایند. لیکن اگر خویش مادری فقط یک برادر یا خواهر امی باشد فقط سدس ترکه به او تعلق خواهد گرفت.
نحوه ارث بردن خواهر و برادر متوفی:
اگر میت اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) داشته باشد اخوه ابی (برادران پدری) ارث نمی برد و در صورت نبودن اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) اخوه ابی (برادران پدری) حصه ارث آنها را می برند. لازم به ذکر است اخوه ابوینی و اخوه ابی هیچ کدام اخوه امی را از ارث محروم نمی کنند.
اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا چند برادر و خواهر ابی (پدری) باشند ترکه بین آنها باسویه تقسیم می شود
اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا چند برادر و خواهر ابی (پدری) باشندحصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
اگر وراث میت چند برادر امی یا چند خواهر امی یا چند برادر و خواهر امی باشند ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود
هرگاه اخوه ابوینی و اخوه امی باهم باشند تقسیم به طریق ذیل می شود:
نکته : منظور از اخوه، خواهر و برادر است و منظور از ابوینی این است که پدر و مادر مشترک دارند؛ اگر فقط مادر مشترک داشته باشند امی گفته می شوند و اگر فقط پدر مشترک داشته باشند ابی گفته می شوند.
اگر برادر یا خواهر امی (مادری) یکی باشد سدس (یک ششم) ترکه را می برد و بقیه مال اخوه ابوینی برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) است
اگر کلاله امی (خویشاوندان مادری) متعدد باشند ثلث (یک سوم) ترکه به آنها تعق گرفته و بین خود بالسویه تقسیم می کند و بقیه مال اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) است.
خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها در صورتی که منحصر به فرد باشد نصف ترکه را خواهد برد.
دو خواهر و بیشتر ابوینی (پدر و مادری یا ابی (پدری) تنها در صورت نبودن برادر دو ثلث ترکه را به ارث می برند.
نحوه ارث بردن فرزندان خواهر و برادر:
اگر برای میت نه برادر باشد و نه خواهر ، اولاد اخوه (خواهر و برادر) قائم مقام آنها شده و با اجداد ارث می برند. در اینصورت تقسیم ارث نسبت به اولاد اخوه (فرزندان برادران) بر حسب نسل به عمل می آید یعنی هر نسل حصه کسی را می برد که به واسطه او به میت می رسد.
اولاد اخوه ابوینی (فرزندان برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) حصه اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها و اولاد کلاله امی (خویشاوندان مادری) ، حصه کلاله امی (خویشاوندان مادری) را می برند.
طبقه سوم کسانی که ارث میبرند:
این طبقه عبارتنداز ؛
عموها و عمه ها و خاله ها و دایی ها و فرزندان آنها :
وراث طبقه سوم در صورتی ارث می برند که در طبقات اول و دوم وارثی وجود نداشته باشد.
باید توجه کرد هر یک از وراث طبقه سوم اگر تنها باشند تمام ارث را می برند.
اعمام (عموها و عمه ها) و اخوال (خاله ها و دایی ها) :
(اعمام یعنی عمو و عمه و اخوال یعنی خاله و دایی):
اگر میت اعمام یا اخوال ابویینی (عموها و عمه ها پدر و مادری) داشته باشد اعمام یا اخوال ابی (خاله ها و دایی ها پدری) ارث نمی برند و در صورت نبودن و در صورت نبودن اعمام یا اخوال ابوینی اعمام یا اخوال ابی حصه آنها را می برند.
هر گاه وراث متوفی چند نفر عمو یا چند نفر عمه باشند ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود در صورتی که همه آنها ابوینی یا همه ابی یا همه امی باشند.
هر گاه عمو و عمه با هم باشند در صورتی که همه امی باشند ترکه را بالسویه تقسیم می نمایند و در صورتی که همه ابوینی یا امی باشند حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
در صورتی که اعمام امی و اعمام ابوینی یا ابی باهم باشند عمو یا عمه امی اگر تنها باشند سدس ترکه به او تعلق می گیرد و اگر متعدد باشند ثلث (یک سوم) ترکه و این ثلث (یک سوم) را مابین خود بالسویه تقسسم می کنند و باقی ترکه به اعمام ابوینی یا ابی می رسد که در تقسیم ذکور دو برابر اناث می برند.
هرگاه وراث متوفی چند نفر دایی یا چند نفر خاله یا چند نفر دایی و چند نفر خاله باهم باشند ترک بین آنها بالسویه تقسیم می شود خواه همه ابوینی (پدر و مادری) خواه همه ابی (پدری) و خواه همه امی (مادری) باشند.
اگر وراث میت دایی و خاله ابی یا ابوینی یا دایی خاله امی باشند طرف امی اگر یکی باشد سدس ترکه را می برد و اگر متعدد باشد ثلث (یک سوم) آن را می برند و بین خود بالسویه تقسیم می کنند . مابقی مال دایی و خاله های ابوینی یا ابی است که آنها هم بین خود بالسویه تقسیم می نمایند
اگر برای میت یک یا چند نفر اعمام یا یک یا چند نفر اخوال باشد ثلث (یک سوم) ترکه به اخوال و دوثلث آن به اعمام تعلق می گیرد. تقسیم ثلث (یک سوم) بین اخوال بالسویه به عمل می آید لیکن اگر بین اخوال یک نفر امی باشد سدس (یک ششم) حصه اخوال به او می رسد و اگر چند نفر امی باشند ثلت (یک سوم) آن حصه به آن ها داده می شود و در صورت اخیر تقسیم بین آنها باسویه به عمل می آید. در تقسیم دو ثلث (یک سوم) بین اعمام (عمه ها و عموها) حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود یک اگر بین اعمام (عمه ها و عموها) یک نفر امی باشد سدس (یک ششم) حصه اعمام به او می رسد و اگر چند نفر امی باشند ثلث (یک سوم) آن حصه به آنها می رسد و در صورت اخیر آن ثلث (یک سوم) را بالسویه تقسیم می کنند. در تقسیم پنج سدس (یک ششم) و یا دو ثلث (یک سوم) که از حصه اعمام (عمو و عمه ها) باقی می ماند بین اعمام ابوینی عمه ها و عموهای پدر و مادری) یا ابی (پدری) حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
فرزندان اعمام و اخوال :
با وجود اعمام (عموها و عمه ها) و اخوال خاله ها و دایی ها) اولاد (فرزندان) آنها ارث نمی برند مگر در صورت انحصار وراثت به یک پسرعموی ابوینی (پدر و مادری) با یک عموی ابی (پدری) تنها که فقط در اینصورت پسر عمو، عمو را از ارث محروم می کند لیکن اگر با پسرعموی ابوینی خاله (دایی) یا خاله (خواهر مادر) باشد یا اعمام متعدد باشند ولو ابی تنها، پسر عمو ارث نمی برد.
کسانی که به واسطه خویشاوندی سببی ارث میبرند :
پس از بررسی طبقات وراثی که به واسطه قربت نسبی ارث می برند باید به بررسی شرایط زوج و زوجه بپردازیم که به واسطه قرابت سببی همراه وراث دیگر در هر طبقه ای که باشند اگر زوجیت آنها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند، از یکدیگر ارث می برند.
ارث زوج:
نصف (یک دوم) ترکه برای زوج است در صورتی که میت اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) نداشته باشد.
ربع (یک چهارم) ترکه برای زوج است در صورتی که میت اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) داشته باشد.
ارث زوجه:
زوجه درصورت فرزند دار بودن زوج ثمن (یک هشتم ) از عین اموال منقول و ثمن (یک هشتم) از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد.
زوجه در صورت فرزند دار نبودن زوج ربع (یک چهارم) از عین اموال منقول و ثمن (یک هشتم) از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد.
در صورت تعدد زوجات، ربع (در صورت فرزند دار نبودن زوج) یا ثمن (در صورت فرزند دار بودن زوج ) ترکه تعلق به زوجه دارد که بین آنها بالسویه (به طور مساوی) تقسیم می شود.