X

 دفاع مشروع در قانون

دفاع مشروع در قانون

هر انسانی حق دارد در هنگام مواجه شدن با خطر به دفاع از جان، مال و ناموس خود و افرادی که دفاع از آنها بر وی واجب است، اقدام کند. این اقدام در اصطلاح "دفاع مشروع" نامیده می‌شود.به عبارت دیگر، دفاع مشروع حقی است قانونی كه شخص با توسل به آن می توانـد در مـوقعيتی ضروری و با رفتاری به ظاهر مجرمانه، تجاوزی قريب الوقـوع يـا بالفعـل و نـاروا كـه نفس، ناموس، عرض، آزادی تن و مال او يا ديگری را مورد تهديد قرارداده را دفع نمايد.البته در خصوص دفاع مشروع شرایط و خصوصیات و ویژگی هایی باید وجود داشته باشد تا عمل و دفاع موجه دانسته شده و مشمول مجازات نگردد.

 

  |  
بازدید: 86833
  |  
تاریخ انتشار: 15 اردیبهشت 1399
  |  
امتیاز: Article Rating

دفاع مشروع و توجیه انجام جرم

علاوه بر فقه اسلام، قانون مجازات اسلامی کشور ما و قوانین جزایی سایر کشورها نیز به آن پرداخته است. تحقق دفاع مشروع به عنوان یکی از علل مواجهه جرم، مستلزم شرایط خاصی است که این موضوع در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 92 نیز مشمول نوآوری‌ها و تغییراتی شده است.
دفاع مشروع در قانون مجازات اسلامی تعریف نشده و بیشتر تاکید این قانون، بر ذکر مصادیق و موارد آن است. با این حال در تعریف دفاع مشروع می‌توان گفت که به معنای حق دفع یا برطرف کردن فوری یک خطر فوری است که باید به فوریت صورت گیرد.

 

علل موجه جرم (علت های توجیه کننده جرم)

علل موجهه یا عوامل توجیه‌کننده به مواردی گفته می‌شود که با تحقق آنها، وصف مجرمانه جرم از بین می‌رود؛ به این معنا که عملی که به طور معمول جرم بوده است، در شرایطی خاص، دیگر در نظر مقنن عنوان جرم نخواهد داشت و به دلیل تلقی شدن به عنوان یک عمل موجهه، جرم نیست تا قابل مجازات باشد.

در تمام نظا‌م‌های حقوقی دنیا و از جمله نظام حقوقی کشور ما، دفاع مشروع جزء علل و عوامل موجهه جرم محسوب می‌شود.؛ بنابراین باید گفت که این موضوع مختص نظام حقوقی ایران نیست و مورد توجه تمام نظام‌های حقوقی دنیاست که به آن استناد شده و به اعتبار این تاسیس، وصف مجرمانه بسیاری از جرایم از آنها گرفته می‌شود.

 

شرایط تحقق دفاع مشروع:

دفاع مشروع در ایران، تا قبل از اجرای قانون مجازات اسلامی سال 92 در دو دسته از مقررات به طور خاص دیده می‌شد. یکی از این موارد، کلیات قانون مجازات بود که در مواد 61 و 62 قانون مجازات وجود داشت و دیگری در مقررات پایانی قانون مجازات در خصوص تعزیرات و جرایم علیه اشخاص بود.

دفاع مشروع چند شرط کلی دارد و باید به این موضوع تاکید کرد که شرایط تحقق آن در قانون فعلی و سابق، تفاوت چندانی با یکدیگر پیدا نکرده است. در حقیقت کلیات شرایط یکسان ولی در نگارش متون قانونی همراه با تغییرات جزیی است.

 نخستین شرط تحقق دفاع مشروع این است که باید در برابر یک حمله فوری و جدی باشد، جان، مال و آبروی یک نفر را مورد لطمه قرار دهد و همچنین راه دیگری برای دفع این حمله وجود نداشته باشد.

در دفاع مشروع تجاوز باید به حدي به فرد نزديک شده باشد كه براي حفظ حقوق و منافع، ديگر هيچ تاخيری در دفاع جايز نباشد. در واقع تجاوز و حمله باید در حال انجام باشد.

قانون مجازات اسلامی سال 1392 در مواد 156، 157 و 158 به موضوع دفاع مشروع پرداخته است. ماده 156 می‌گوید: هرگاه فردي در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال يا آزادي تن خود يا ديگري در برابر هرگونه تجاوز يا خطر فعلي يا قريب‌الوقوع با رعايت مراحل دفاع، مرتکب رفتاري شود كه طبق قانون جرم محسوب مي‌شود، در صورت اجتماع شرايط زير مجازات نمي‌شود:

الف- رفتار ارتكابي براي دفع تجاوز يا خطر ضرورت داشته باشد.این امر به این معناست که ارتكاب فعلی كه در شرايط عادی جرم است، تنها وسـيله رهايی شخص از حمله باشد، در غير اين صورت، دفاع مشروع مصداق پيدا نخواهد كرد.

ب- دفاع مستند به قراین معقول یا خوف عقلایی باشد.در واقع در دفاع مشروع تجاوز باید اقدامی باشد که شخص متعارف و عاقل در آن شرایط برای حفظ جان، مال و آبروی خود ناگزیر به انجام دفاع باشد

پ- خطر و تجاوز به‌سبب اقدام آگاهانه يا تجاوز خود فرد و دفاع ديگري صورت نگرفته باشد.

ت- توسل به قواي دولتي بدون فوت وقت عملاً ممكن نباشد يا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود.

ث- تناسب دفاع با حمله: برای فهم تناسب دفاع با حمله، دفاع باید در حد حمله باشد. تعیین این شرط که عمل مدافع برای دفع حمله کافی بوده یا بیش از حد نیاز بوده در هر مورد خاص باید توسط قاصی  احراز گردد

درباره این ماده، چند مورد مطرح می‌شود که یکی از این موارد، موضوع تجاوز است. در حقیقت این سوال مطرح می‌شود که تجاوز باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ تجاوز نسبت به چه مواردی باید صورت گیرد و اینکه دفاع چگونه باشد؟ 

ابتدا باید گفت تجـاوز در دفـاع مشروع عبارت است از هر گونه اقدام بر ضد ديگري كه نتيجه آن نقض يكي از حقوقي شود كه از سوي قانونگذار مورد حمايت قرار گرفته است .

ماده 156 قانون مجازات اسلامی به دفاع فرد از نفس، عرض و ناموس اشاره کرده است، نه شخص؛ به همین دلیل باید گفت که این نوع دفاع تنها درباره شخص حقیقی ممکن است. همچنین موضوعی که می‌توان از آن دفاع کرد، نفس به معنای جان است.همچنین، تجاوز در دفاع مشروع باید غیرقانونی و نامشروع باشد.

در خصوص مفهوم ناموس نیز باید گفت مفهوم ناموس نسبی بوده و با توجه به آداب و رسوم و خصوصیات اخلاقی مردم هر محیط مصادیق مختلف دارد. همچنین، عرض بدان معناست که دفاع در مقابل هتک حرمت و آبروریزی نیز با رعایت سایر شرایط دفاع مشروع، موجه است.

در خصوص معنای آزادی تن نیز باید گفت منظور از آزادی تن حق آزادی رفت و آمد و تحرک می باشد.کسی نمی‌تواند دیگری را بازداشت کند همچنین "تن خود یا دیگری" نیز به این معناست که می‌توان از خود و نیز از دیگری در برابر تجاوز یا خطر فعلی یا قریب‌الوقوع دفاع کرد.

 

 

لزوم وجود تجاوز یا خطر:

برای تحقق دفاع مشروع، باید تجاوز یا خطر وجود داشته باشد و نیز اینکه خطر باید حتمی یا آنقدر نزدیک باشد که گویی در حال واقع شدن است. بنابراین اگر کسی دیگری را تهدید کند که در صورت انجام ندادن اقدامی خاص، او را به قتل می‌رساند، موضوع دفاع مشروع قابل استناد نیست. یکی دیگر از مواردی که در تعریف دفاع مشروع باید به آن اشاره کرد، این است که دفاع مشروع رفتاری است که طبق قانون، به طور عادی و معمول جرم است. مثلا این رفتار ممکن است باعث ورود آسیب جسمانی به فردی شود. ولی اگر قانونگذار می‌گوید (در صورت اجتماع شرايط زير) به این معناست که اگر تمام شرایطی که قانونگذار می‌گوید، فراهم باشد، این رفتار جرم نخواهد بود.نخستین شرطی که در ماده 156 قانون مجازات اسلامی جدید به آن اشاره شده، این است که رفتار ارتكابي باید براي دفع تجاوز يا خطر ضرورت داشته باشد یعنی کاری که در حال انجام آن برای دفع خطر هستیم، باید حتمی و قطعی بوده باشد و اینکه ضرورتا باید صورت می‌گرفت. به این معنا که بدون انجام آن امکان دفع تجاوز وجود نداشت.

 

 

لزوم مستند بودن دفاع به قراین معقول یا خوف عقلایی:

همچنین دفاع باید مستند به قراین معقول یا خوف عقلایی باشد. این مورد در قانون سابق وجود نداشت و قانونگذار در قانون مجازات جدید، آن را اضافه کرده است. زیرا تشخیص اینکه دفاع مستند به قراین معقول یا خوف عقلایی باشد،‌ تا حدودی دشوار است. 

طبق بند "پ" ماده 156 قانون مجازات اسلامی سال 1392، خطر و تجاوز باید به ‌سبب اقدام آگاهانه يا تجاوز خود فرد و دفاع ديگري صورت نگرفته باشد. این مورد در قانون مجازات اسلامی گذشته درباره دفاع مشروع وجود نداشت یا لااقل به این صراحت نبود که کسی، خود دیگری را تحریک کرده باشد.

 همچنین بند "ت" ماده 156 می‌گوید که توسل به قواي دولتي بدون فوت وقت عملاً ممكن نباشد يا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود. در خصوص این بند نیز باید گفت که این موضوع که در قانون سابق نیز وجود داشت، به این معنا است که دفاع در اسرع وقت امکان‌پذیر نباشد و اگر بتوان به قوای دولتی بدون فوت وقت تمسک جست، باید از کمک همان افراد استفاده کرد.

 

نوآوری قانونگذار درباره دفاع مشروع:

تبصره 2 ماده 156 قانون مجازات اسلامی می‌گوید که هرگاه اصل دفاع محرز باشد، ولي رعايت شرايط آن محرز نباشد، اثبات عدم‌رعايت شرايط دفاع برعهده مهاجم است.

درباره این تبصره، این پرسش مطرح می‌شود که اصل دفاع محرز باشد، به چه معناست؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت کسی که به دفاع مشروع استناد کرده است، باید این موضوع را به طریقی اثبات کند.اثبات این مسئله می تواند با شهادت شهود یا ارائه سایر ادله و مدارکی که موثر در علم قاضی باشد صورت بگیرد.

 

تجمیع شرایط دفاع مشروع:

تبصره 3 ماده 156 قانون مجازات اسلامی نیز عنوان می‌کند: در موارد دفاع مشروع دیه نیز ساقط است، جز در مورد دفاع در مقابل تهاجم دیوانه که دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود.

 در توضیح این تبصره نیز باید گفت که ساقط شدن دیه در موارد دفاع مشروع قابل قبول است، اگر چه به طور معمول، وقتی که عملی جرم نباشد، دیه نیز به آن تعلق نمی‌گیرد.

همچنین تبصره یک ماده 156 می‌گوید: دفاع از نفس، ناموس، عرض، مال و آزادي تن ديگري در صورتي جايز است كه او از نزديکان دفاع‌کننده بوده يا مسئولیت دفاع از وي بر‌عهده دفاع‌كننده باشد، يا ناتوان از دفاع بوده يا تقاضاي كمك نمايد، يا در وضعيتي باشد كه امكان استمداد نداشته باشد.در این تبصره قانونگذار همه شرایط را با یکدیگر جمع کرده است که یک نوآوری قابل تامل محسوب می‌شود.. بنابراین، اگر شخص ثالث خود قادر به دفاع باشد اکا اقدام به دفاع از خود نکند، دیگری نمی تواند به بهانه ی دفاع در مسئله دخالت نماید.

 

 

مواد قانونی دفاع مشروع در قانون مجازات اسلامی:

مواد 157، 158 و 159 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 نیز به موارد مرتبط با دفاع مشروع اختصاص دارد که در ذیل به آن اشاره می‌شود:
ماده ۱۵۷- مقاومت در برابر قوای انتظامی و دیگر ضابطان دادگستری در مواقعی که مشغول انجام وظیفه خود باشند، دفاع محسوب نمی‌شود لکن هرگاه قوای مزبور از حدود وظیفه خود خارج شوند و حسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد که عملیات آنان موجب قتل، جرح، تعرض به عرض یا ناموس یا مال شود، دفاع جایز است.
ماده ۱۵۸- علاوه بر موارد مذکور در مواد قبل، ارتکاب رفتاری که طبق قانون جرم محسوب می‌شود، در موارد زیر قابل مجازات نیست:

الف- در صورتی که ارتکاب رفتار به حکم یا اجازه قانون باشد.
ب- در صورتی که ارتکاب رفتار برای اجرای قانون اهم لازم باشد.
پ- در صورتی که ارتکاب رفتار به امر قانونی مقام ذی‌صلاح باشد و امر مذکور خلاف شرع نباشد.
ت- اقدامات والدین و اولیای قانونی و سرپرستان صغار و مجانین که به منظور تأدیب یا حفاظت آنها انجام می‌شود، مشروط بر اینکه اقدامات مذکور در حد متعارف و حدود شرعی تأدیب و محافظت باشد.
ث- عملیات ورزشی و حوادث ناشی از آن، مشروط بر اینکه سبب حوادث، نقض مقررات مربوط به آن ورزش نباشد و این مقررات هم مغایر موازین شرعی نباشد.
ج- هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام می‌شود. در موارد فوری أخذ رضایت ضروری نیست.

ماده ۱۵۹- هرگاه به امر غیرقانونی یکی از مقامات رسمی، جرمی واقع شود آمر و مأمور به مجازات مقرر در قانون محکوم می‌شوند لکن مأموری که امر آمر را به علت اشتباه قابل قبول و به تصور اینکه قانونی است، اجرا کرده باشد، مجازات نمی‌شود و در دیه و ضمان، تابع مقررات مربوطه است.

 

 

مطالب مرتبط با دفاع مشروع:

1- جرم قذف و مجازات قذف، حد قذف

2- شکایت کیفری در دادسرا توسط وکیل کیفری

3- سوگند و قسم به عنوان دلیل برای اثبات دعوا

4- راه های اعتراض به رأی دادگاه ، واخواهی، تجدیدنظر، فرجام

 

3 از 5 (63 امتیاز)
نظرات

ﺳﻪشنبه, 01 آبان,1403

گمنام

سلام بعد مدرسه یک درگیری برای من پیش اومد درحال حرکت بودم که یکی از همکلاسیام به من حمله ور شد و به صورت چک خوابوند تو صورتم و من برای دفاع مشت زدم و باعث اسیب دیدگی و شیکستن دندون های اون فرد شد ایا حق با من است یا خیر؟


پاسخ وکیل: همانطور که در متن بالا به طور کامل توضیح داده شد دفاع در صورتی مشروع است که فرد برای دفع حمله مهاجم از آن استفاده کند در فرض سوال شما ظاهرا طرف به شما حمله کرده و یک سیلی زده و پس از آن شما مشتکی به صورت آن نواختید. پس این دفاع نیست نوعی انتقام و پاسخ است و مشروع نیست ولی اگر حین زدن سیلی برای دفاع از خود دست او را می گرفتید و دست وی آسیب می دید آن عمل دفاع مشروع حساب میشود. توصیه میکنیم متن بالا را یکبار دیگر مطالعه کنید.

ﺳﻪشنبه, 22 آذر,1401

علی

منظور از مهاجم تو تبصره ۲ ماده ۱۵۶ کیه؟ کسی که متوسل به دفاع مشروع شده باید ثابت کنه یا اونیکی شخص که مورد دفاع دفاع کننده قرار گرفته باید ثابت کنه که عمل دفاعی که روش انجام شده مشروع نبوده و طرف مقابلش از حد خودش فراتر رفته
؟؟؟

ارسال نظر جدید

تصویر امنیتی
کد امنیتی را وارد نمایید:

دسته بندی مطالب و مقالات

Skip Navigation Links.

رزرو وقت مشاوره حقوقی با وکیل

در صورت تمایل به دریافت مشاوره حقوقی از دفتر وکیل مسعود محمدی و دفتر وکالت دادگران حامی و جهت هماهنگی و رزرو وقت مشاوره حقوقی حضوری و مشاوره حقوقی تلفنی، کلیک کنید.