_{^{پاسخ - در مورد بیماران و افراد دارای اختلالات روانی مجازات زندان چگونه اجرا می شود ؟}}

• عنصر روانی جرم بدین معناست که فردی كه قصد ارتكاب جرمی را دارد باید بدواً قصد و اراده ی خود را برای ارتكاب جرم در ذهن خود بپروراند و جرم را به صورت عمدی و با علم و آگاهی انجام دهد.
• اختلالات روانی، عنصر معنوی جرم را هدف قرار می دهند و باعث می شوند در وجود یا تأثیر بخشی از این عنصر، اختلال ایجاد شود.
• عنصر روانی جرم در حقيقت رابطه ی روانی فاعل جرم با جرم است كه جوهر اصلی آن را اراده ی مجرمانه تشكيل می دهد و از عناصر اصلی سازنده هر جرم به شمار می رود. 
• توضیح بیشتر آنکه عنصر روانی یک جرم شامل دو رکن زیر می باشد:

1- علم به حکم و موضوع ارتکابی : علم به مجرمانه بودن عمل ارتكابی كه همان علم به قانون است عنصر سازنده ی سوء نيت جزايی محسوب ميشود. اينكه شخص بايد نسبت به حكم كيفری آگاه باشد و بداند كه بر عملش اثر مجرمانه مترتب ميشود زيرا كه طبق قانون هيچ عملی جرم تلقي نميشود مگر آنكه قانونگذار آن عمل را جرم اعلام كرده باشد. بنابراین، زمانی ميتوان فردی را مرتكب جرم قلمداد كرد و او را مجازات كرد كه علم او را به مجرمانه بودن عمل ارتكابی و علم به اثر مجرمانه ی مترتب بر عملش احراز كنيم.
2- قصد ارتکاب جرم : قصد ارتكاب جرم همان خواستن عملی است كه منجر به نقض قانون می شود يا دارای قابليت نقض قانون است. بنابراین، قصد مجرمانه را می توان خواستن قطعی و منجر به انجام عمل يا ترک عملی دانست كه قانون آن را نهی كرده است. لازم به ذکر است که خواستن و يا اراده بايد در شرايط متعارف يک انسان عاقل، مختار و واجد رشد جسمی و روانی مطرح گردد.

• در خصوص مسئولیت مبتلایان به اختلال روانی باید گفت جنون يک نوع خاص از اختلال روانی است، يعنی قانونگذار جنون را اخص از اختلال روانی بشمار آورده است، چرا كه جنون را آن دسته از اختلالات روانی دانسته است كه قوه ی تمييز يا اراده را زايل ميكند.
• بنابراين، افراد مبتلا به همه ی انواع اختلالات روانی، مجنون تلقی نمی شوند بلكه تنها آن دسته كه قوه تمييز يا اراده خود را از دست داده باشند در نظر قانونگذار سال مجنون محسوب می شوند. 
• در واقع اختلالات روانی از نظر میزان تاثیر بر مسئولیت کیفری شخص، به سه دسته تقسیم می گردند:

1- اختلالاتی كه هيچگونه نقشی بر مسئوليت كيفری ندارند. به عبارت ديگر، فرد مبتلا به اين اختلالات همانند ساير افراد دارای مسئوليت كيفری تام می باشد.
2- در دسته دوم از اختلالات، اختلال به حدی نيست كه منجر به رفع كامل مسئوليت كيفری شود؛ ولی بيمار دارای مسئوليت نسبی یا همان تخفیف مجازات می باشد.
3- دسته سوم، بیماران روانی را شامل می شود که اختلال رواني به حدی می رسد كه موجب عدم مسئوليت كيفری شخص مبتلا می شود.

• به موجب ماده 149 قانون مجازات اسلامی، هرگاه مرتکب در زمان ارتکاب جرم دچار اختلال روانی بوده به نحوی که فاقد اراده یا قوه تمییز باشد مجنون محسوب می شود و مسوولیت کیفری ندارد.
• ماده 150 همین قانون در ادامه بیان می دارد هرگاه مرتکب جرم در حین ارتکاب، مجنون باشد یا در جرائم موجب تعزیر پس از وقوع جرم مبتلا به جنون شود چنانچه جنون و حالت خطرناک مجنون با جلب نظر متخصص، ثابت و آزاد بودن وی مخل نظم و امنیت عمومی باشد به دستور دادستان تا رفع حالت خطرناک در محل مناسب نگهداری می شود. 
• لازم به ذکر است که به موجب تبصره 2 ماده 13 قانون ایین دادرسی کیفری، هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف می‌شود. 
• در رابطه با نحوه اجرای مجارات زندان افراد دارای اختلالات روانی باید گفت به موجب ماده 503 قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه محکوم علیه در جرائم تعزیری، پس از صدور حکم قطعی، مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، اجرای حکم به تعویق می افتد؛ مگر در مورد مجازات های مالی که از اموال محکوم علیه وصول می شود.
• لازم به ذکر است که به موجب بند ث ماده 489 همین قانون، در وظایف قاضی اجرای احکام کیفری آورده است: اتخاذ تصمیم درباره محکومان سالمند، مبتلایان به بیماری های روانی و بیماری های جسمی صعب العلاج و سایر افراد محکوم نیازمند به مراقبت و توجه ویژه، از قبیل صدور اجازه بستری برای آنها در مراکز درمانی بر اساس ضوابط و مقررات.
• در خصوص جرایم غیر تعزیری نیز باید گفت مطابق تبصره 1 ماده 150 قانون مجازات اسلامی، هرگاه مرتکب یکی از جرائم موجب حد پس از صدور حکم قطعی دچار جنون شود حد ساقط نمی شود.
• در صورت عارض شدن جنون قبل از صدور حکم قطعی در حدودی که جنبه حق اللهی دارد تعقیب و محاکمه تا زمان افاقه به تاخیر میافتد. نسبت به مجازاتهایی که جنبه حق الناسی دارد مانند قصاص و دیه و همچنین ضرر و زیان ناشی از جرم، جنون مانع از تعقیب و رسیدگی نیست.

پاسخ به پرسش مطرح شده
در پاسخ به پرسش شما باید گفت به موجب ماده 502 قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه محکوم علیه به بیماری جسمی یا روانی مبتلا باشد و اجرای مجازات موجب تشدید بیماری و یا تاخیر در بهبودی وی شود، قاضی اجرای احکام کیفری با کسب نظر پزشکی قانونی تا زمان بهبودی، اجرای مجازات را به تعویق می اندازد.

چنانچه در جرائم تعزیری امیدی به بهبودی بیمار نباشد، قاضی اجرای احکام کیفری، پس از احراز بیماری محکوم علیه و مانع بودن آن برای اعمال مجازات، با ذکر دلیل، پرونده را برای تبدیل به مجازات مناسب دیگر با در نظر گرفتن نوع بیماری و مجازات به مرجع صادر کننده رای قطعی ارسال می کند. 
بنابراین، در صورتی که بیماری محکوم علیه موجب کندشدن روند بهبودی، تشدید علایم بیماری یا آسیب رساندن محکوم علیه به خود یا دیگران شود، تا زمان بهبودی اجرای مجازات به تعویق می افتد و در شرایطی که امید به بهبودی بیمار نباشد، مجازات با توجه به نوع بیماری و نوع مجازات، تبدیل می گردد.

_{^{مستندات قانونی در خصوص مجازات زندان افراد دارای اختلالات روانی}}

ماده ۱۵۰ قانون مجازات اسلامی
هرگاه مرتکب جرم در حین ارتکاب، مجنون باشد یا در جرائم موجب تعزیر پس از وقوع جرم مبتلا به جنون شود چنانچه جنون و حالت خطرناک مجنون با جلب نظر متخصص، ثابت و آزاد بودن وی مخل نظم و امنیت عمومی باشد به دستور دادستان تا رفع حالت خطرناک در محل مناسب نگهداری می شود.
شخص نگهداری شده یا خویشاوندان او میتوانند در دادگاه به این دستور اعتراض کنند که در این صورت، دادگاه با حضور معترض، موضوع را با جلب نظر کارشناس در جلسه اداری رسیدگی می کند و با تشخیص رفع حالت خطرناک در مورد خاتمه اقدام تامینی و در غیراین صورت در تایید دستور دادستان، حکم صادر می کند. این حکم قطعی است ولی شخص نگهداری شده یا خویشاوندان وی، هرگاه علائم بهبود را مشاهده کردند حق اعتراض به این حکم را دارند.
این امر مانع از آن نیست که هرگاه بنا به تشخیص متخصص بیماریهای روانی، مرتکب، درمان شده باشد برحسب پیشنهاد مدیر محل نگهداری او دادستان دستور خاتمه اقدام تامینی را صادر کند.
تبصره ۱- هرگاه مرتکب یکی از جرائم موجب حد پس از صدور حکم قطعی دچار جنون شود حد ساقط نمی شود. در صورت عارض شدن جنون قبل از صدور حکم قطعی در حدودی که جنبه حق اللهی دارد تعقیب و محاکمه تا زمان افاقه به تاخیر میافتد. نسبت به مجازاتهایی که جنبه حق الناسی دارد مانند قصاص و دیه و همچنین ضرر و زیان ناشی از جرم، جنون مانع از تعقیب و رسیدگی نیست.
تبصره ۲- قوه قضائیه موظف است مراکز اقدام تامینی را در هر حوزه قضائی برای نگهداری افراد موضوع این ماده تدارک ببیند. تا زمان شروع به کار این اماکن، قسمتی از مراکز روان درمانی بهزیستی یا بیمارستانی موجود به این افراد اختصاص داده می شود.

ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری
تعقیب امر کیفری که طبق قانون شروع شده است و همچنین اجرای مجازات موقوف نمی شود، مگر در موارد زیر:
الف - فوت متهم یا محکوم علیه
ب - گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرائم قابل گذشت
پ - شمول عفو
ت - نسخ مجازات قانونی
ث - شمول مرور زمان در موارد پیش بینی شده در قانون
ج - توبه متهم در موارد پیش بینی شده در قانون
چ - اعتبار امر مختوم
تبصره ۱- درباره دیه مطابق قانون مجازات اسلامی عمل می گردد.
تبصره ۲- هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف می‌شود. مگر آنکه در جرائم حق‌الناسی شرایط اثبات جرم به نحوی باشد که فرد مجنون یا فاقد هوشیاری در فرض افاقه نیز نتواند از خود رفع اتهام کند. در این‌صورت به ولی یا قیم یا سرپرست قانونی وی ابلاغ می‌شود که ظرف مهلت پنج روز نسبت به معرفی وکیل اقدام نماید. درصورت عدم معرفی، صرف نظر از نوع جرم ارتکابی و میزان مجازات آن وفق مقررات برای وی وکیل تسخیری تعیین می‌شود و تعقیب و دادرسی ادامه می‌یابد.
ماده ۴۸۹  قانون آیین دادرسی کیفری
وظایف قاضی اجرای احکام کیفری عبارت است از:
الف- صدور دستور اجرای احکام لازم الاجرای کیفری و نظارت بر شیوه اجرای آنها
ب- نظارت بر زندان‏ ها در امور راجع به زندانیان
پ- اعلام‏ نظر درباره زندانیان واجد شرایط عفو و آزادی مشروط مطابق قوانین و مقررات
ت - اعطای مرخصی به محکومان براساس قوانین و مقررات
ث - اتخاذ تصمیم درباره محکومان سالمند، مبتلایان به بیماری های روانی و بیماریهای جسمی صعب العلاج و سایر افراد محکوم نیازمند به مراقبت و توجه ویژه، از قبیل صدور اجازه بستری برای آنها در مراکز درمانی بر اساس ضوابط و مقررات
ج- اجرای سایر وظایفی که به موجب قوانین و مقررات برای اجرای مجازات ها وضع شده یا بر عهده قاضی اجرای احکام کیفری یا ناظر زندان قرار گرفته است.

ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری
هرگاه محکوم علیه به بیماری جسمی یا روانی مبتلا باشد و اجرای مجازات موجب تشدید بیماری و یا تاخیر در بهبودی وی شود، قاضی اجرای احکام کیفری با کسب نظر پزشکی قانونی تا زمان بهبودی، اجرای مجازات را به تعویق می اندازد. چنانچه در جرائم تعزیری امیدی به بهبودی بیمار نباشد، قاضی اجرای احکام کیفری، پس از احراز بیماری محکوم علیه و مانع بودن آن برای اعمال مجازات، با ذکر دلیل، پرونده را برای تبدیل به مجازات مناسب دیگر با در نظر گرفتن نوع بیماری و مجازات به مرجع صادر کننده رای قطعی ارسال می کند.
تبصره - هرگاه حین اجرای مجازات، بیماری حادث شود و تعویق اجرای مجازات فوریت داشته باشد، قاضی اجرای احکام کیفری، ضمن صدور دستور توقف اجرای آن، طبق مقررات این ماده اقدام می‏ کند.
ماده ۵۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری
هرگاه محکوم علیه در جرائم تعزیری، پس از صدور حکم قطعی، مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، اجرای حکم به تعویق می افتد؛ مگر در مورد مجازات های مالی که از اموال محکوم علیه وصول می شود.
تبصره - محکوم به حبس یا کسی که به علت عدم پرداخت جزای نقدی در حبس به سر می برد، در صورت جنون تا بهبودی در بیمارستان روانی یا مکان مناسب دیگری نگهداری می شود. این ایام جزء مدت محکومیت وی محاسبه می شود.

پاسخ داده شده توسط کارشناس حقوقی ما